ኣብ እስራኤል ባህላዊ ምግቢ ።

ምግቢ እስራኤል ካብ ማእከላይ ምብራቕ ሰሜን ኣፍሪቃ ባልካን ከምኡውን ኣውሮጳ ጽልዋ ዘለዎ እተሓናፈጸ ምግቢ ኢዩ። ከም እኒ ፋላፈል ሁሙስ ሻኩካ ባባ ጋኑሽ ሻዋርማ ፒታ ዝኣመሰለ ልሙድ ምግቢ እዩ። እቲ ምግቢ ብኣሕምልትን ዘይቲ ኣውልዕን ቀመማትን ዝመልአ እዩ። ዓሳታትን ምግቢ ባሕርን እውን ኣገዳሲ ግደ ኣለዎ ። ካልእ ኣብ እስራኤል ዚቐርብ ምግቢ ኸኣ ሓድሽ ኣሕምልትን ፍረታትን ምጥቃም ከምኡውን ስጋ ዚበልዑን ኣሕምልትን ቬጋን ዚበልዑን ምግቢ ምብላዕ እዩ።

ፋላፈል ።

ፋላፈል ኣብ እስራኤል ኰነ ኣብ ካልእ ክፍልታት ማእከላይ ምብራቕ ህቡብ መግቢ ኢዩ ። ካብ ሓርጭ ፍሮማይ ወይ ሓርጭ ፍሮማይ ከምኡውን ከም ካሚን ኮሪደር ጻዕዳ ሽጕርቲ ዝኣመሰለ ቐመማትን ሽቱን እተሰርሐ ንኣሽቱ ዅዕሶታት ወይ ቅብኢታት ዝሓዘ ኢዩ። እቲ ዅዕሶ ወርቃዊ ቡናዊን ቀጢንን ክሳዕ ዝዀነ ይነቅጽ ድሕሪኡ ኣብ ጸፊሕ እንጌራ ወይ ፒታ ይጥቕለል እሞ ኣሕምልትን ስጎታትን ይቐርብ ። ፋላፈል ንኣሕምልትን ኣገዳሲ ኽፋል ምግቢ እስራኤልን ዚኸውን ጥዑምን ሕሱርን ኣማራጺ እዩ።

ሁሙስ ።

ሁሙስ ካብ ፍሮማይ ታሂኒ (ሰሳም ቅብኢ) ለሚን ጻዕዳ ሽጕርቲ ከምኡውን ቀመማት ንምስታይ ተባሂሉ ዝዳሎ ዓይነት ቅብኢ ኢዩ። ኣገዳሲ ኽፋል ምግቢ መዲተራነያን እዩ ፣ ብፍላይ ከኣ ኣብ እስራኤል ማእከላይ ምብራቕ ከምኡውን ኣብ ሰሜን ኣፍሪቃ ኣስፋሕፊሑ ኣሎ ። ሁሙስ መብዛሕትኡ ግዜ ኸም ሸውሃት ወይ ጐድኒ ዚቐርብ ምግቢ ዀይኑ የገልግል መብዛሕትኡ ግዜ ድማ ብጸፊሕ እንጌራ ብበትሪ ኣሕምልቲ ወይ ብፒታ እንጌራ ይብላዕ ። ሳንድዊች ወይ ስጎ ኣሕምልቲ ንምስራሕ እውን ክትጥቀመሉ ትኽእል ኢኻ። ሁሙስ በቲ ቐመማትን ልኡም መቐረቱን ዚፍለጥ ኰይኑ ኣሕምልትን ቬጋንዚበሃሉ ሰባትን እዮም ዚመርጹ።

ሻክሹካ ።

ሻኩካ ኻብ ሰሜን ኣፍሪቃን ማእከላይ ምብራቕን ዝመጸ ባህላዊ ምግቢ እዩ ፣ እዚ ምግቢ እዚ ብፍላይ ኣብ እስራኤልን ግብጽን ልሙድ እዩ ። ኮሚደረ በርበረ ሽጕርቲ ሽጕርቲ ከምኡውን ጻዕዳ ሽጕርቲ ዝሓዘ ዀይኑ ከም በርበረ ካዕካዕ ካዕካዕ ዝኣመሰለ ቐመማትን ሽቱን ዝሓዘ እዩ ። እንቋቝሖ ኣብ ስጎ ይውሰኽ እሞ ክሳዕ ዚጸንዕ ብሃፋ ይስራሕ። ሻኩካ መብዛሕትኡ ግዜ ንቝርሲ ወይ ንምሳሕ እዩ ዚቐርብ ፣ መብዛሕትኡ ግዜ ኸኣ ብጸፊሕ እንጌራ ፒታ ወይ ብርጭቋ ይብላዕ እዩ ። እዚ ምግቢ እዚ ኣሕምልትን ስጋ ንዚበልዑ ሰባትን ዚምሽእ ቀሊልን ጥዑምን ምግቢ እዩ።

ባባ ጋኑሽ ።

ባባ ጋኑሽ ካብ እተጠብሰ እንቋቝሖ ታሂኒ (ሰሳም መቐመጢ) ሊሞን ጻዕዳ ሽጕርቲ ከምኡውን ቀመማት ካብ እተጠብሰ ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ዝዳሎ ብሉጽ ብልዒ ኢዩ። መብዛሕትኡ ግዜ ኸም ጠሊቕካ ወይ ሸውሃትካ ጌርካ እዩ ዚቐርብ ፣ መብዛሕትኡ ግዜ ኸኣ ብጸፊሕ እንጌራ ፒታ ወይ ኣሕምልቲ እዩ ዚብላዕ ። ባባ ጋኑሽ በቲ ዜስደምም መቐረቱን ፈኲስ ቅርጹን ፍልጥቲ ስለ ዝዀነት ኣሕምልትን ቬጋንዚበሃሉ ሰባትን እዮም ዚመርጹ። ኣገዳሲ ኽፋል ምግቢ እስራኤልን ዓረብኛን እውን እዩ ።

ሻዋርማ ።

ሻዋርማ ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ካብ እተጠብሰ ስጋ (መብዛሕትኡ ግዜ ደርሆ ወይ ስጋ) ካብ ከም ኮሚደረ ኣጕርሲሽ ሽጕርቲ ከምኡውን ኣብ ጸፊሕ እንጌራ ወይ ፒታ ብእተጠቕለለ ስጎ ርግኦ ዚስራሕ ህቡብ ምግቢ እዩ። እቲ ኣብ ባሕሪ እተሰርሐ ስጋ ኣብ ሮቲሰሪ ይጥቕለል እሞ ነቲ እንጌራ ቕድሚ ምጥቕላልካ ኣብ ቀጢን ቍርጽራጽ ይቝረጽ። ሻዋርማ ምሹእን ጥዑምን ኣማራጺ ኸምኡውን ኣገዳሲ ኽፋል ምግቢ እስራኤልን ዓረብኛን እዩ።

ፒታስ ።

ፒታ ኻብ ማእከላይ ምብራቕን መዲተራነያንን እተፈስሰ ጸፊሕ እንጌራ ኸቢብ እዩ ። ብሑቝ ሓርጭ ማይ መባዅዕቲ ማይ ብሑቝ ከምኡውን ጨው ዝሓዘ ኢዩ ክሳዕ ዝፈስስ ድማ ኣብ እቶን ይስንከት ። ፒታ ልስሉስን ቍሩብ ዜስደምምን ቅርጺ ኣለዎ ከም ጐድኒ ብልዒ ወይ ከም መጠቕለሊ ሳንድዊች ድማ ብሉጽ እዩ። ኣብ እስራኤልን ኣብ ካልእ ክፍልታት ማእከላይ ምብራቕን መብዛሕትኡ ግዜ ብፋላፈል ሻዋርማ ሂሙስ ወይ ብኻልእ ህቡብ ምግቢ ይብላዕ ነበረ። ፒታ ኣገዳሲ ኽፋል ምግቢ ዓረብኛን እስራኤልን እዩ ።

እወ ።

ያክኑን ካብ ሓርጭን ማይን ዘይትን ጨውን ብእተሰርሐ ቐሊል ብሑቝ እተሰርሐ ባህላዊ ብልዒ እስራኤል እዩ ። እቲ ብሑቝ ቀጢንን ቡናዊን ክሳዕ ዝዀነ መብዛሕትኡ ግዜ ብሓንሳእ እዩ ዚስንከት ። ጃክኑን መብዛሕትኡ ግዜ ቐመም ዘለዎ ኮሚደረ ወይ ዘይቲ ኣሕምልቲ ከምኡውን ሓርጭ ፍሮማይ ወይ ጥዑም ሻሂ ይቐርብ ኢዩ ። ጃክኑን መበቈሉ ኻብ ሰሜን ኣፍሪቃ ስለ ዝዀነ ኣብ ምግቢ የመን ህቡብ ምግቢ ዀይኑ ዘይንጸል ክፍሊ ምግቢ እስራኤል ኰይኑ ኣሎ። መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ሻባት (መዓልቲ ዕረፍቲ ኣይሁድ) በዓላትን እዩ ዚብላዕ ።

ኮለንት ።

ኮለንት ኣብ ምግቢ ኣይሁድ ልሙድ ዝዀነ ባህላዊ ጸብሒ ስጋን ባኒን ድንሽን ኣሕምልትን እዩ። ሕጊ ኣይሁድ ኣብታ መዓልቲ እቲኣ ምግቢ ምኽሻን ስለ ዚኽልክል ኮለንት ኣብ ሻባት (መዓልቲ ዕረፍቲ ኣይሁድ) ንኺብላዕ ዓርቢ ምሸት እዩ ተዳልዩ ነይሩ። ኮለንት ቀስ ኢሉ ኣብ ከሻኒ ወይ እቶን እዩ ዚኽሸን ፣ ንእተወሰነ ሰዓታት ወይ እውን ብሓንሳእ ኪዝሕል ይኽእል እዩ ። እዚ ምግቢ እዚ ኣብ ብዙሓት ማሕበረሰባትን ስድራ ቤታትን ኣይሁድ ንነዊሕ እዋን ዝጸንሐ ቐሊልን መኣዛ ዘለዎን ምግቢ እዩ። ኣብ ከም ፖላንድን ሃንጋሪን ዝኣመሰላ ኻልኦት ክፍልታት ምብራቕ ኣውሮጳ እውን ሓደ ዓይነት ብልዒ ተባሂሉ ኢዩ ዝፍለጥ።

መጃድራ ።

መጃድራ ባህላዊ ብልዒ ብርስንን ሩዝን ካብ ምግቢ ዓረብኛ እዩ ። ቀመማትን ሽቱን እተጠብሰ ሽጉርን ዘለዎ እተፈልሰ ብርስንን ሩዝን ዝሓዘ እዩ ። ሓድሓደ ግዜ እንቋቝሖ እውን ይውሰኽ ኢዩ። ሜጃድራ መብዛሕትኡ ግዜ ኸም ጐድኒ ብልዒ ወይ ከም ቀሊል ምግቢ ዀይና እያ እትቐርብ ኣብ እስራኤል ድማ ልሙድ ምግቢ እያ ። ቅልጡፍን ጥዑይን መኣዛ ዘለዎን ምግቢ ንምብላዕ ቀሊልን ባህ ዜብልን እዩ።

መስተ ።

ኣብ እስራኤል እተፈላለየ ዓይነት መስተ ኣሎ ፣ ገለ ኻብዚ ኸኣ እዚ ዚስዕብ እዩ ፦

ሻሂ፦ ሻሂ ህቡብ መስተ ስለ ዝዀነ መብዛሕትኡ ግዜ ብጨና ወይ ብኻልእ ቀመማትን ይጥዕም እዩ።

ጽማቝ፦ ሓድሽ ጽማቝ ፍረታት ካብ ከም ኣራንሺ ሮማን ኣናናስ ዝኣመሰለ እተፈላለየ ፍረታት ዚስራሕ መስተ እዩ።

ቡን፦ ቡን ኣገዳሲ ኽፋል ባህሊ እስራኤል ስለ ዝዀነ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ሻሂ ወይ ኣብ ቤት እዩ ዚሰክር።

ኣራክ፦ ኣራክ ካብ ኣኒዝን ካብ ካልእ ቀመማትን ዚስራሕ መስተ እዩ።

ቢራ፦ ቢራ ኣብ እስራኤል ህቡብ መስተ እዩ፣ ቍጽሮም እናወሰኸ ዚኸይድ ዘሎ ኢደ ጥበብ እውን ኣሎ።

ማይ፦ ኣብ እስራኤል ማዕድናት ብብዝሒ ኺርከብ ይከኣል እዩ፣ ኣብ ሓያሎ ኽፋላት እታ ሃገር ከኣ ካብ ተፈጥሮኣዊ ዓይኒ ማያት ዚመጽእ መስተ ህቡብ እዩ።

ሻሂ ።

ሻሂ ኣብ እስራኤል ኣዝዩ ህቡብ መስተ እዩ ። መብዛሕትኡ ግዜ ብጨና ወይ ብኻልእ ቀመማትን ሽቱን እዩ ዚጥዕም ዘይንጸል ክፍሊ ባህልን መዓልታዊ ህይወትን ድማ እዩ ። ሻሂ ኣብ ቤትን ኣብ ሻሂታትን ኣብያተ-ምግብን ሰኺሩ እዩ፣ ምስ ፈተውትን ስድራ ቤትን ከኣ ኣገዳሲ ኽፋል ኣኼባታት እዩ። ኣብ ገሊኡ ኽፋላት ዓለም ኣዕራብ እንተላይ ኣብ እስራኤል ሻሂ ምልክት እንግዶት እዩ ፣ መብዛሕትኡ ግዜ ድማ ንኣጋይሽ ይቐርበሎም እዩ ።